Fysiologie van Verliefdheid

Een echtscheiding is een intens emotioneel proces waar verdriet om hetgeen verloren is gegaan dikwijls om voorrang vecht met boosheid om hetgeen je is aangedaan. Het is een ware kunst om deze indringende emoties zodanig goed te hanteren dat je als een wijzer mens uit het echtscheidingsproces komt. Maar als eenmaal de deprimerende omstandigheden zijn opgelost dan is daar weer die weldadige ruimte in je leven. Je bent terug bij jezelf.

Wie weet wil je na verloop van tijd wel weer een nieuwe relatie aanknopen. Wil je herontdekken hoe het voelt om in de greep van de verliefdheid te komen. Die onverzadigbare zucht naar verrukkelijke spanning en baldadige erotiek in de eerste heerlijke fase van een relatie opnieuw beleven. Dat je tot lijfeigene verwordt van je eigen lijf, je hersenpan verandert in een oververhitte brouwketel van stofjes die gevoelsleven én dagelijks leven zalig in de war schoppen maar ook vilein verstoren.

Fenylethylamine

Hersenfuncties bestaan bij de gratie van communicerende zenuwcellen. De neurotransmitters noradrenaline, adrenaline en serotonine stimuleren zenuwcellen, terwijl stoffen als endorfinen, dopamine, gamma-aminoboterzuur juist remmen. Welnu, fenylethylamine veroorzaakt het weldadig geënergetiseerde gevoel van heerlijk welbevinden dat de periode van verliefdheid kenmerkt. Het stofje vergroot de werking van neurotransmitters die het brein oppeppen. Verliefden werken dus op een bijzondere manier op elkaars zenuwen, en zijn niet tot over de oren maar heel nadrukkelijk tot tussen de oren verliefd.

Arousal

Hoe precies mensen verliefd raken, is niet geheel duidelijk. Wel blijkt de mate van ‘arousal’ daarop van invloed te zijn. Minimale arousal is geassocieerd met ‘sloom’ en ‘extreem ontspannen’. Alles in het lijf lijkt minimaal te werken. Het zeer onbehaaglijke gevoel van buitensporige paniek en opgefoktheid kenmerkt maximale arousal. Alles in het lijf lijkt te racen en goed functioneren is onmogelijk. Tussen beide uitersten zit een intermediaire toestand die omschreven kan worden als wakker en gefocust. Dat is de toestand waarin we onze dagelijkse bezigheden uitvoeren. Bij iets meer ‘arousal’ dan het gewone routinematige zijn we ‘alert’, ‘zitten we er bovenop’ en ‘zijn we energiek’. In deze toestand beginnen proefpersonen elkaar meer sexy en aantrekkelijker te vinden en krijgen zij een grotere neiging elkaar te beroeren. Bovendien denken zij dat potentiële partners meer op henzelf gelijken.

Valkuil

De valkuil is dat lichamelijke inspanning, maar ook drugs, alcohol en prikkelende films eveneens een dergelijke arousal toename geven. Sportschool, discotheek en parenclub lijken dan ook bij uitstek plekken waar verliefdheden gemakkelijk ontstaan. In de meer authentieke verliefdheden wordt de arousal toename evenwel opgewekt door kennismaking met een mooi mens. Deaanblik, geur of waardering voor die mooie ander doet je hart sneller kloppen, de ademhaling versnellen, de pupillen verwijden, de lippen blozen, de spierspanning wordt opgevoerd. Als dat laatste in de buikregio gebeurt ,dan zijn daar de spreekwoordelijke ‘vlinders’. Maar naast arousal toename zijn er ongetwijfeld nog veel meer psychologische en fysiologische factoren die meespelen.

Verliefd, verloofd, gerouwd

Een echtscheiding is een intens emotioneel proces. Het is een ware kunst om deze indringende emoties zodanig goed te hanteren dat je als een wijzer mens uit het echtscheidingsproces komt. Maar als eenmaal de deprimerende omstandigheden zijn opgelost, komt er ruimte om weer verliefd te worden.

Hierboven vertelde professor Ravesloot over het stofje fenylethylamine, dat verliefdheid veroorzaakt. Nu gaat hij wat dieper in op verliefdheidsverschijnselen.

In combinatie met andere neurotransmitters is fenylethylamine verantwoordelijk voor alle verliefdheidsverschijnselen. Het totaal gefascineerd zijn door die ander en het welhaast dwangmatige contact zoeken. Creatieve woordspeelinkjes in talloze sms-jes, e-mailtjes, briefjes, telefoontjes, geënsceneerde ‘toevallige’ ontmoetingen, attenties en afspraakjes worden gebruikt om contact te maken en te onderhouden. Tijdens dat contact krijgt iedere beweging, gebaar of geuite klank de onverdeelde aandacht. Biografieën worden uitgewisseld. Des te groter de verliefdheid, des te kleiner het detail waarover wordt gepraat of waarop wordt acht geslagen.

Gek genoeg wordt de verliefde verstandhouding echter gekenmerkt door hele onnauwkeurige waarnemingen aan de ander. Hoe de ander werkelijk is, doet of denkt, dringt niet door. Verliefden ontkennen categorisch de minder leuke trekjes of zelfs de ronduit abjecte eigenschappen in hun partner. Al het menselijke is verliefden vreemd. Verliefden denken meer dan vier uur per dag aan elkaar als al niet het gehele etmaal aan elkaar wordt be(d)steed. Daarbij willen zij zich onvoorwaardelijk aan de ander onderwerpen, dikwijls uit angst de aandacht van hun partner blijvend te verliezen. Het adagium luidt: ‘verliefd, verloofd, getrouwd’, maar de geldigheid daarvan is twijfelachtig. Verloven en trouwen veronderstelt een goede match tussen partners. Het is zeer de vraag of de periode van verliefdheid de juiste is om dat betrouwbaar vast te stellen. ‘Verliefd, verloofd, gerouwd’ ligt meer voor de hand. Maar dat laat allemaal onverlet dat verliefden heel erg graag heel erg lang bij elkaar willen zijn.

Passie

Wanneer bij elkaar, begint het gegiechel, gefrunnik en geknuffel dat zo kenmerkend is voor de finest hours van de verliefde verstandhouding. Uren die stijf staan van de passie. Lichaamsvocht afkomstig uit diverse klieren wordt uitgewisseld. Het zijn bovenin de speekselklieren die het eerst aan de beurt komen bij het zoenen. De neurotransmitter oxytocine speelt bij dit gepassioneerde affectieve gedrag vermoedelijk een bepalende rol. Emotionele en fysieke prikkeling maar ook erotische fantasieën zetten deze stof in het brein vrij. Dus gevoelens die de ander door bijvoorbeeld het organiseren van romantische dinertjes, dan wel door stem, verschijning en reuk oproepen kunnen allemaal prikkels zijn. Oxytocine maakt mensen meer sensitief voor de gevoelens van anderen. Voor en na het vrijen houdt het peptide poeslief knuffelgedrag in stand, en tijdens het vrijen zorgt het mede voor spetterende hoogtepunten waarbij nu klieren onderin het lijf een glansrol vervullen. Overigens zijn baarmoedersamentrekking tijdens baring en melkgangsamentrekking tijdens zogen de andere, meer publieke functies van oxytocine maar nu in de rol van hormoon.

Wrevels

Hoewel beperkt, zijn er naast de talloze knuffels ook wel eens wrevels. Jaloezie ontstaat gemakkelijk als één van de verliefden zich met zaken of personen verhoudt die volgens de ander niets met de relatie te maken hebben. De verliefde verstandhouding is voorts vaak een houding zonder veel verstand. Studie, werk en omgeving lijden en sociale contacten worden verwaarloosd. Voor verliefden kan het allemaal niet lang genoeg duren, maar directe naasten vragen zich wel eens geërgerd af hoe lang ze het allemaal nog moeten aanzien. Dat is minimaal twee maanden en na uiterlijk drie jaar is de fenylethylaminespiegel van het brein weer teruggekeerd naar normaal en daarmee de rust.

Hieronder kunt u lezen waar verliefdheid, veroorzaakt door fenylethylamine en andere neurotransmitters uiteindelijk toe leidt.

Een echtscheiding is een intens emotioneel proces. Maar als eenmaal de deprimerende omstandigheden zijn opgelost, komt er ruimte om weer verliefd te worden.
Hierboven vertelde professor Ravesloot ging over verliefdheidsverschijnselen. Nu kunt u lezen waar deze verschijnselen toe leiden.

Uitkomsten

Na die periode van heftige verliefdheid is er een viertal uitkomsten mogelijk. Er kan sprake zijn geweest van een onbeantwoorde verliefdheid. Dat is een pijnlijke situatie. Een van de twee zit vol energie en wil zich koste wat het kost opdringen aan een ander die daar meestal niet echt van gediend is. Dat is dus tenminste twee maanden afzien voor tenminste twee mensen. Maar ook wederzijdse verliefdheid zal uiteindelijk belangrijk in intensiteit afnemen. In die eindfase worden de ogen geopend voor alle aspecten van de ander. Dat kan enorm meevallen, maar soms ook zwaar tegenvallen. Partners die uit zijn op een duurzame relatie zullen dan ruimte geven aan de ander om zich te laten zien zoals de ander werkelijk is, terwijl ze bij zichzelf nagaan hoe zij daarop reageren. Vooral het potentieel relatiebeschadigende gedrag moet meegemaakt en doorleefd worden. Er zijn, ook bij verliefden, de darkest hours waarin handelen en uitlatingen worden beheerst door soms onbegrepen agressie, kwaadheid, stommiteit, verdriet, onzekerheid en twijfel.

Afweging

Na kennismaking met het complete spectrum aan gedragingen kan een goede afweging worden gemaakt om bij uitdovende verliefdheid de relatie te verbreken of juist in stand te laten. Als vierde is er de categorie die kickt op de prettige sensatie van verliefdheid zelf. Zij zullen de relatie sowieso verbreken en op zoek gaan naar een nieuwe ‘fenylethylamine-rush’. Hun gedrag vertoont kenmerken van verslaving, inclusief het opvoeren van dosis en frequentie om hetzelfde effect te bereiken. De ‘verliefdheidsjunk’ zal steeds snellere, spannender en risicovollere verliefdheden nastreven. Adaptatie van het brein aan fenylethylamine zou hier de fysiologische verklaring kunnen zijn.

Levensloopbepalend

Wanneer verliefde mensen gepassioneerd op elkaar gericht zijn, is het niet ondenkbaar dat zij voor levensloopbepalende beslissingen komen te staan, bijvoorbeeld ten aanzien van samenwonen, verhuizen et cetera. Het is dan van belang is om te weten of er ware liefde is ontstaan. Immers verliefdheid, met de inherente impulsiviteit, is in deze kwesties een slechte raadgever. Veel fnuikender is dat mensen kunnen zijn gaan houden van één bepaald aspect of fragment van een relatie met uitsluiting van alle andere aspecten of fragmenten. Zo kan liefde en verliefdheid worden verward met opgetogenheid over het idee dat je niet meer alleen bent, of het idee een aantrekkelijke partner te hebben veroverd, of het idee iemand te controleren, of het idee een vaste sekspartner te hebben, etcetera.

Gefragmenteerde verliefdheid

Bij het maken van het onderscheid tussen (gefragmenteerde) verliefdheid en ware liefde kan het helpen vragen te stellen als: Is een relatiebedreigend conflict tot wederzijdse tevredenheid opgelost? Wordt de relatie als inspirerend, spiritueel of intellectueel uitdagend ervaren? Worden overeenkomstige visies op het leven, normen en waarden onderschreven? Is er durf de relatie te introduceren bij vrienden en familieleden? Wordt genoeg ruimte geboden aan alle goede en slechte aspecten van de karakters? Is er durf duidelijk te zijn over zaken die de relatie aangaan? Dat eerlijke antwoorden op dit soort vragen het beste uitgangspunt zijn voor een juiste beoordeling van de relatie moge duidelijk zijn. Maar dan nog blijft het allemaal enorm ingewikkeld.

Oprechte liefde

En dan kan het natuurlijk voorkomen dat de verliefdheid inderdaad overgaat in oprechte, onvoorwaardelijke romantische liefde. In dat geval wordt de passie gaandeweg gecompleteerd door ‘commitment’ en ‘intimiteit’. Intimiteit hangt samen met het mentale blootgeven waar passie samenhangt met het fysieke blootgeven. Partners krijgen kennis van elkaars fundamentele motieven, zwakheden, talenten, angsten en fantasieën. Niets menselijks is geliefden vreemd. De commitment wordt aangegaan die kennis te gebruiken om de partner op positieve wijze te stimuleren en bij te staan. De rust die een stabiele romantische relatie brengt, wordt wel toegeschreven aan verhoogde endorfinespiegels in het brein. Endorfinen zijn peptiden die een gevoel van welbevinden veroorzaken.

Epiloog

Maar wat we ook mogen denken van de chemie van verliefdheid, de wetmatigheden van de liefde, de voorwaarden voor duurzame romantische relaties en de fysiologische basis daarvan, de Britse essayist William M. Thackeray zei het twee eeuwen geleden al kernachtig zo: ‘It is best to love wisely, no doubt: but to love foolishly is better than not to be able to love at all.’ En wat valt aan deze aansporing eigenlijk nog toe te voegen? Leef en heb lief! Dan komt de fysiologie vanzelf, van jezelf en van de ander.

Jan Hindrik Ravesloot is hoogleraar Fysiologie aan het AMC-UvA.